Έχετε ποτέ σκεφτεί πώς θα μπορούσατε να φιλοσοφήσετε με το παιδί σας;

Ίσως σας ακούγετε κάπως ακαδημαϊκό, σοβαρό, "βαρύ" αλλά δεν είναι καθόλου. Στην πραγματικότητα φιλοσοφούμε συνέχεια, μα κυρίως τα παιδιά. Αν τα παρατηρήσουμε προσεκτικά, είναι από μικρά γεμάτα ερωτήσεις και αυτό τους δίνει μεγάλη χαρά.

Στην προσπάθειά τους τα παιδιά να καταλάβουν τον κόσμο εξετάζουν ερωτήματα, τα οποία για τους ενήλικες μοιάζουν αυτονόητα, καθώς τα περισσότερα ερωτήματα που θέτουν απαντώνται μέσω τη γνώσης ή της προσωπικής εμπειρίας του ενήλικα.  Πριν ξεκινήσουμε να φιλοσοφούμε με παιδιά πρέπει να μπορούμε να ξεχωρίσουμε τους τύπους ερωτήσεων.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι ερωτήσεων: Ερωτήσεις γνώσεων, ερευνητικές και φιλοσοφικές ερωτήσεις (αναστοχαστικές). Για τις απαντήσεις σε ερωτήσεις γνώσεων μπορεί κανείς να ανατρέξει σε κάποια πηγή, για τις απαντήσεις σε ερευνητικές ερωτήσεις μπορεί κάποιος να τις ανακαλύψει μέσω ενός πειράματος. Αντιθέτως τις απαντήσεις σε αναστοχαστικές ερωτήσεις μπορεί κανείς να τις ανακαλύψει μόνο μέσω μιας διαδικασίας συλλογισμού.

1. Ξεχωρίστε τις φιλοσοφικές ερωτήσεις και αξιοποιήστε την ευκαιρία

Τα παιδιά θέτουν εκατοντάδες ερωτήσεις. Οι περισσότερες είναι ερωτήσεις γνώσεων. «Τι είναι το διαστημόπλοιο;». Οι απαντήσεις είναι εύκολες και ξεκάθαρες για τους ενήλικες και αν όχι μπορούν να ανατρέξουν σε ένα βιβλίο ή στο διαδίκτυο.

Συχνά όμως θέτουν ερωτήσεις τύπου «Πού πάμε όταν κοιμόμαστε;» ή «Γιατί είναι ο χρόνος τόσο σημαντικός;». Η καλύτερη απάντηση και ταυτόχρονα η καλύτερη αφορμή για την έναρξη μιας φιλοσοφικής συζήτησης είναι: «Εσύ τι νομίζεις;»

2. Θέστε οι ίδιοι ερωτήσεις και μετατρέψτε τη συζήτηση σε φιλοσοφική

Τι πιο όμορφο από μια συζήτηση που ξεκινάει αυθόρμητα και πηγαία από μια ερώτηση ενός παιδιού. Ωστόσο μπορείτε να ξεκινήσετε μια συζήτηση με αφορμή ένα βιβλίο που διαβάζετε ή έναν στίχο που τραγουδάτε με το παιδί σας. Σχεδόν κάθε βιβλίο ενδείκνυται για μια φιλοσοφική συζήτηση π.χ. γύρω από θέματα φιλίας ή ελευθερίας. Τα γεγονότα της ημέρας προσφέρονται επίσης για μια φιλοσοφική συζήτηση: «Πρέπει να βοηθάμε τους άλλους;». Ακόμα και μια επίσκεψη στο μουσείο ή θέατρο θα μπορούσε να γίνει αφορμή για συζήτηση. Ίσως στο παιδί σας δεν αρέσει κάτι από αυτά που παρατήρησε. Ρωτήστε το: «Πρέπει η τέχνη να ναι πάντα όμορφη;» ή «Έχουν τα παλιά αντικείμενα αξία;», «Τι σημασία έχει η ιστορία για μας;»

 
3. Εξετάστε την πρώτη ερώτηση

Και αν το παιδί απάντησε στην πρώτη ερώτηση, η συζήτηση δεν τελείωσε ακόμα! Αντιθέτως με την απάντηση ξεκινάει η συζήτηση! Πώς έφτασε το παιδί σε αυτή την απάντηση; Προσπαθήστε να εμβαθύνετε τη συζήτηση με ερωτήσεις όπως:

• Πώς είσαι τόσο σίγουρος;
• Θα μπορούσε να είναι αλλιώς;
• Είναι πάντα έτσι;
• Μπορείς να μου δώσεις ένα παράδειγμα;
• Θα μπορούσε να ισχύει το αντίθετο;
• Υπάρχει για αυτό ένας κανόνας; 

4. Κρατήστε το ενδιαφέρον σας ειλικρινές

Προσοχή: Μια καλή ερώτηση δεν καθοδηγεί προς μια συγκεκριμένη απάντηση. Αντίθετα είναι ανοιχτή και ελεύθερη στις απαντήσεις και αντικατοπτρίζει με αυτό τον τρόπο το ειλικρινές σας ενδιαφέρον. Πολύ σημαντικό σε αυτό το βήμα είναι μια επιθυμητή σας απάντηση να μην βρίσκεται κρυφά στις ερωτήσεις σας.

5. Ψάξτε τις απαντήσεις που το παιδί ήδη ξέρει

Πολλές φορές τα παιδιά δίνουν τη γρήγορη και εύκολη απάντηση όπως «Δεν ξέρω» ή « Γιατί έτσι είναι». Ρωτήστε περαιτέρω και προσπαθήστε με λίγο διαφοροποιημένη ερώτηση. Ανιχνεύστε τι ξέρουν καλά και θέστε περισσότερες ερωτήσεις γύρω από το τι γνωρίζουν. Αντιστρέψτε την ερώτηση και ρωτήστε γύρω από το θέμα
π.χ. «Μπορούμε να μετρήσουμε τα αστέρια;»
       «Δεν ξέρω»
       «Μήπως τότε μπορείς να μου πεις τι
       μπορείς να μετρήσεις γύρω σου;»

6. Μη φανερώσετε τη δικιά σας γνώμη και προσποιηθείτε τους ανήξερους

Κατά τη διάρκεια φιλοσοφικών συζητήσεων θέτετε μόνο ερωτήσεις και δεν εκφράζετε τη δικιά σας γνώμη. Αν πάρετε θέση, το παιδί αυτομάτως θα σταματήσει να σκέφτεται. Προσποιηθείτε τον φιλόσοφο Σωκράτη και υιοθετήστε τη στάση του: Γνωρίζω ότι δε γνωρίζω. Εδώ να υπενθυμίσουμε πως τα παιδιά λατρεύουν να εξηγούν στους μεγάλους πώς λειτουργεί ο κόσμος μας.

7. Γίνετε ο φίλος του συλλογισμού του παιδιού 

Αφεθείτε στο ταξίδι της ανακάλυψης του Κόσμου όπως τα παιδιά και κρατήστε μια ανοιχτή στάση απέναντι στις ερωτήσεις. Γίνετε φίλος του συλλογισμού και όχι καθοδηγητής της σκέψης του παιδιού και έτσι θα ανακαλύψετε νέες πλευρές του. Το πιο σημαντικό σε αυτή τη διαδικασία είναι να την απολαύσετε. Απολαύστε και μείνετε έκπληκτοι από τις αξιοσημείωτες, δημιουργικές, ευαίσθητες και έξυπνες απαντήσεις των παιδιών σας.

Έξτρα Συμβουλή

Αν πάλι σας δυσκολεύει να βρείτε το έναυσμα για φιλοσοφικές ερωτήσεις εμπνευστείτε από το παιχνίδι καρτών «Ο Φίλος της Σοφίας».